الْفَاعِلُ
الْفَاعِلُ اسْمٌ مَرْفُوعٌ يَدُلُّ عَلَى مَنْ قَامَ بِالْفِعْلِ.
مَوْقِعُ الْفَاعِلِ:
يَقَعُ الْفَاعِلُ بَعْدَ الْفِعْلَ وقَبْلَ المَفْعُولِ بِهِ غَالِبًا. مِثَالٌ: انْطَلَقَتِ الشَّرَارَةُ الْأُولَى لِلِاحْتِفَالَاتِ.
أشْكالُ الْفاعِلِ:
⦁ اسْمٌ ظَاهِرٌ مثل: انْطَلَقَتِ الشَّرَارَةُ الْأُولَى لِلِاحْتِفَالَاتِ.
⦁ اسْمٌ مُضْمَرٌ (ضَمِيرٌ بَارِزٌ أَوْ مُسْتَتِرٌ)، مِثْل:
- السُّيَّاحُ الْأَجَانِبُ يَزُورُونَ الْمَدِينَةَ. (الفاعِلُ هُنا ضَمِيرٌ بارِزٌ هُوَ واوُ الجَماعَة).
- الْعَامُ الْجَدِيدُ بَدَأَ فِي نيُوزِيلَنْدَا أوَّلًا. (الفاعِلُ هُنا ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ تَقْدِيرُهُ "هُوَ").
عَلَامَاتُ رَفْعِ الْفَاعِلِ:
⦁ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ (فِي أَغْلَبِ الْأَسْمَاءِ). مِثَالٌ: انْطَلَقَتِ الشَّرَارَةُ الْأُولَى لِلِاحْتِفَالَاتِ.
⦁ الْأَلِفُ فِي الْمُثَنَّى. مِثَالٌ: احْتَفَلَتِ الْكُورِيَّتَانِ بِطَرِيقَتَيْنِ مُخْتَلِفَتَيْنِ.
⦁ الْوَاوُ فِي جَمْعِ الْمُذَكّرِ السَّالِمِ والأسْماءِ الخَمْسَةِ. مِثَالٌ: لَمْ يَسْتَمْتِعِ الْمُحْتَفِلُونَ بِالْأَلْعَابِ النَّارِيَّةِ فَقَطْ.
FÂİL (ÖZNE)
Arapçada iki temel cümle yapısı vardır. Fiil ile başlayan cümleye fiil cümlesi, isim ile başlayan cümleye isim cümlesi denir. Fâil (Özne), fiil cümlelerinde işi yapandır. Fâil (Özne), fiile (yükleme) sorulan “kim, ne, yapan kim, olan ne” soruları ile bulunur.
Fâilin konumu:
-Fâil genellikle fiilden sonra ve nesneden önce gelir.
Örneğin انْطَلَقَتِ الشَّرَارَةُ الْأُولَى لِلِاحْتِفَالَاتِ (Kutlamalar için ilk kıvılcım saçıldı.) cümlesi انْطَلَقَتِ fiili ile başladığı için fiil cümlesidir. Burada fâil, fiilden hemen sonra gelen الشَّرَارَةُ kelimesidir.
Fâil Türleri
1-Açık isim olan fail:
Fiil cümlesinde açıkça isim olarak yer alan fâildir. Örneğin:
انْطَلَقَتِ الشَّرَارَةُ الْأُولَى لِلِاحْتِفَالَاتِ. cümlesinde fiilden sonra gelen الشَّرَارَةُ kelimesi fâil olup cümlede açık bir isim olarak gelmiştir.
2-Açık zamir olan fail:
Mazi Fiillerin (di li geçmiş zaman kalıbı) çekimli hallerinde şahıs zamirlerine göre fiilin sonunda yer alan zamirler açık zamir olan fâillerdir. Mazi fiilerde üçüncü tekil eril şahıs (o) ve üçüncü tekil dişil şahıs (o) dışında diğer tüm şahıs zamirlerinde fâil fiilin sonunda açık bir zamir olarak gelir. Muzari fiilerde (şimdiki, geniş, gelecek zaman kalıbı) ise üçüncü tekil eril, üçüncü tekil dişil, ikinci tekil eril, birinci tekil (eril ve dişil), birinci çoğul (eril ve dişil) şahıs fiil çekimlerinde fâil gizli olarak gelen هو، هي، أنتَ، أنا، نحن zamirleridir.
Örneğin السُّيَّاحُ الْأَجَانِبُ الَّذِينَ يَزُورُونَ الْمَدِينَةَ. (Şehri ziyaret eden yabancı turistler) yan cümlesinde muzari fiil olan يَزُورُونَ nin faili açık zamir olan و dır.
3-Gizli zamir olan fâil
Mazi fiillerde üçüncü tekil eril ve üçüncü tekil dişil şahıs zamirlerinde özneler her zaman gizli هو veya هي dir. Muzari fiilerde ise üçüncü tekil eril, üçüncü tekil dişil, ikinci tekil eril, birinci tekil (eril ve dişil), birinci çoğul (eril ve dişil) şahıs fiil çekimlerinde fâil gizli olarak gelen هو، هي، أنتَ، أنا، نحن zamirleridir. Örneğin:
الْعَامُ الْجَدِيدُ بَدَأَ فِي نيُوزِيلَنْدَا أوَّلًا (Yeni yıl ilk olarak Yeni Zelanda’da başladı.) cümlesindeki بَدَأَ fiili üçüncü tekil eril şahıs olup fâili (öznesi) gizli zamir olan هو dir.
Fâilin İrabı (Sonundaki hareke ve harf durumu)
Fâiller merfudur. Yani kelimenin türüne göre son harfin harekesi veya bazı harfleri belirli şekillerde olur.
-Fâil olan birçok isimde son harfin harekesi damme (ötre) olur. Örneğin انْطَلَقَتِ الشَّرَارَةُ الْأُولَى لِلِاحْتِفَالَاتِ. (Kutlamalar için ilk kıvılcım saçıldı.) cümlesinde الشَّرَارَةُ kelimesi isim olup fâil olarak gelmiştir ve son harfinin harekesi damme (ötre) dir.
-Fâil müsennâ (ikil) yapıda bir isim ise sonunda elif ا bulunur. Örneğin:
احْتَفَلَتِ الْكُورِيَّتَانِ بِطَرِيقَتَيْنِ مُخْتَلِفَتَيْنِ. (İki Kore farklı iki yolla kutladı.) cümlesinde الْكُورِيَّتَانِ müsennâ (ikil) bir isim olup fâildir ve sonunda ا elif yer almıştır.
-Fâil cemi müzekker sâlim (insana ait eril düzenli bir çoğul) ise ya da beş isimden biri ise sonunda و vav harfi bulunur.
لَمْ يَسْتَمْتِعِ الْمُحْتَفِلُونَ بِالْأَلْعَابِ النَّارِيَّةِ فَقَطْ. (Kutlamadakiler sadece havai fişeklerle eğlenmedi.) ifadesinde الْمُحْتَفِلُونَ kelimesi fâil olup cemi müzekker sâlimdir ve sonunda و harfi yer almaktadır.
