الْفَاعِلُ
الْفَاعِلُ اسْمٌ مَرْفُوعٌ يَدُلُّ عَلَى مَنْ قَامَ بِالْفِعْلِ.
مَوْقِعُ الْفَاعِلِ:
يَقَعُ الْفَاعِلُ بَعْدَ الْفِعْلِ وقَبْلَ المَفْعُولِ بِهِ غَالِبًا. مِثَالٌ: بَدَأَتِ الْجَامِعَةُ مِشْوَارَهَا بِثَلَاثِ كُلِّيَّاتٍ.
أشكال الفاعل:
⦁ اسْمٌ ظَاهِرٌ، مثل: بَدَأَتِ الْجَامِعَةُ مِشْوَارَهَا بِثَلَاثِ كُلِّيَّاتٍ.
⦁ اسْمٌ مُضْمَرٌ (ضَمِيرٌ بَارِزٌ أَوْ مُسْتَتِرٌ)، مِثْل:
- الخِرِّيجُونَ يُعانُون لِلْحُصُولِ عَلَى عَمَلٍ .(الفاعِلُ هُنا ضَمِيرٌ بارِزٌ هُوَ واوُ الجَماعَة).
- نَـطْمَحُ لِلِاسْتِمْرَارِ وَمُوَاكَبَةِ مُتَطَلَّبَاتِ الْمَرْحَلَةِ. (الفاعِلُ هُنا ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ تَقْدِيرُهُ "نَحْنُ"، أَيْ نَطْمَحُ نَحْنُ).
عَلَامَاتُ رَفْعِ الْفَاعِلِ:
⦁ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ (فِي أَغْلَبِ الْأَسْمَاءِ). مِثَالٌ: تَوَسَّعَتْ كُلِّيَّاتُ الْجَامِعَةِ.
⦁ الْأَلِفُ فِي الْمُثَنَّى. مِثَالٌ: يَتَحَمَّلُ الْوَالِدَانِ نَفَقَاتِ الدِّرَاسَةِ.
⦁ الْوَاوُ فِي جَمْعِ الْمُذَكّرِ السَّالِمِ والأسْماءِ الخَمْسَةِ. مِثَالٌ: يُعَانِي الْخِرِّيجُـونَ لِلْحُصُولِ عَلَى عَمَلٍ.
FÂİL (ÖZNE)
Arapçada iki temel cümle yapısı vardır. Fiil ile başlayan cümleye fiil cümlesi, isim ile başlayan cümleye isim cümlesi denir. Fâil (Özne), fiil cümlelerinde işi yapandır. Fâil (Özne), fiile (yükleme) sorulan “kim, ne, yapan kim, olan ne” soruları ile bulunur.
Fâilin konumu:
-Fâil genellikle fiilden sonra gelir.
Örneğin بَدَأَتِ الْجَامِعَةُ مِشْوَارَهَا بِثَلَاثِ كُلِّيَّاتٍ. (Üniversite, eğitim hayatına üç fakülte ile başladı.) cümlesi بدأت fiili ile başladığı için fiil cümlesidir. Burada fâil, fiilden hemen sonra gelen الجامعة kelimesidir.
-Bir fiil cümlesinde fâil, fiilin önüne alınırsa o cümle artık isim cümlesi olur.
Örneğin yukarıdaki cümlede fâili fiilin önüne alırsak durum böyle olacaktır. الْجَامِعَةُ بَدَأَتِ مِشْوَارَهَا بِثَلَاثِ كُلِّيَّاتٍ.
Fâil Türleri
1-Açık isim olan fail:
Fiil cümlesinde açıkça isim olarak yer alan fâildir. Örneğin:
بَدَأَتِ الْجَامِعَةُ مِشْوَارَهَا بِثَلَاثِ كُلِّيَّاتٍ cümlesinde fiilden sonra gelen الجامعة kelimesi fâil olup cümlede açık bir isim olarak gelmiştir.
2-Açık zamir olan fail:
Mazi Fiillerin (di li geçmiş zaman kalıbı) çekimli hallerinde şahıs zamirlerine göre fiilin sonunda yer alan zamirler açık zamir olan fâillerdir. Mazi fiilerde üçüncü tekil eril şahıs (o) ve üçüncü tekil dişil şahıs (o) dışında diğer tüm şahıs zamirlerinde fâil fiilin sonunda açık bir zamir olarak gelir. Muzari fiilerde (şimdiki, geniş, gelecek zaman kalıbı) ise üçüncü tekil eril, üçüncü tekil dişil, ikinci tekil eril, birinci tekil (eril ve dişil), birinci çoğul (eril ve dişil) şahıs fiil çekimlerinde fâil gizli olarak gelen هو، هي، أنتَ، أنا، نحن zamirleridir.
Örneğin الخِرِّيجُون يُعَانُـون للحصول على عمل. (Mezunlar iş bulma güçlüğü yaşıyorlar.) cümlesinde muzari fiil olan يعانـون nin faili açık zamir olan و dır.
3-Gizli zamir olan fâil
Mazi fiillerde üçüncü tekil eril ve üçüncü tekil dişil şahıs zamirlerinde özneler her zaman gizli هو veya هي dir. Muzari fiilerde ise üçüncü tekil eril, üçüncü tekil dişil, ikinci tekil eril, birinci tekil (eril ve dişil), birinci çoğul (eril ve dişil) şahıs fiil çekimlerinde fâil gizli olarak gelen هو، هي، أنتَ، أنا، نحن zamirleridir. Örneğin:
نَـطْمَحُ لِلِاسْتِمْرَارِ وَمُوَاكَبَةِ مُتَطَلَّبَاتِ الْمَرْحَلَةِ. (Bu aşamanın gereklerine ayak uydurmayı amaçlıyoruz.) cümlesindeki نطمح fiili birinci çoğul şahıs olup fâili (öznesi) gizli zamir olan نَحْنُ dur.
Fâilin İrabı (Sonundaki hareke ve harf durumu)
Fâiller merfudur. Yani kelimenin türüne göre son harfin harekesi veya bazı harfleri belirli şekillerde olur.
-Fâil olan birçok isimde son harfin harekesi damme (ötre) olur. Örneğin توسَّعت كُلِّياتُ الجامعة. (Üniversitenin fakülteleri genişledi.) cümlesinde كليات kelimesi isim olup fâil olarak gelmiştir ve son harfinin harekesi damme (ötre) dir.
-Fâil müsennâ (ikil) yapıda bir isim ise sonunda elif ا bulunur. Örneğin:
يَتَحَمَّلُ الْوَالِدَانِ نَفَقَاتِ الدِّرَاسَةِ. (Ebeveynler eğitim harcamalarını üstlenirler.) cümlesinde الوالدان müsennâ (ikil) bir isim olup fâildir ve sonunda ا elif yer almıştır.
-Fâil cemi müzekker sâlim (insana ait eril düzenli bir çoğul) ise ya da beş isimden biri ise sonunda و vav harfi bulunur.
يُعَانِي الْخِرِّيجُـونَ لِلْحُصُولِ عَلَى عَمَلٍ. (Mezunlar iş bulmakta sorun yaşıyorlar.) ifadesinde الخريجون kelimesi fâil olup cemi müzekker sâlimdir ve sonunda و harfi yer almaktadır.
